CỎ NĂN BỘP – “LỘC TRỜI” CHO NGƯỜI MIỀN TÂY
Cây năn hay còn gọi là năn bộp, năn ngọt hay mã thầy, là một loại cỏ mọc hoang dại, thường hay mọc chen trong các vùng ruộng bị nhiễm phèn bạc. Năn bộp có tên khoa học là Eleochararis Dulcis, thuộc họ Cói. Cây năn có rất nhiều ở các tỉnh như Bạc Liêu và Sóc Trăng. Năn có hai loại là: năn kim và năn bộp. Năn kim cọng nhỏ, suông, màu xanh đậm, thường sống ở những vùng nước bị nhiễm phèn vàng. Năn bộp cong tròn, mập hơn, có màu nâu non và bên trong rỗng nên khi đập sẽ phát ra tiếng “bộp” rất vui tay. Năn bôp cũng như năn kim, sẽ sinh sống được ở những vùng đất bị nhiễm phèn vàng.
Mỗi năm cứ hễ mùa mưa về là năn bộp lại thi nhau mọc chen vào những cánh đồng lúa, người dân phải đổ xô đi nhổ năn để cho lúa được phát triển xanh tươi. Rồi cũng không biết từ bao giờ, năn bộp được thu hái và sử dụng như một loại rau, có thể kết hợp với nhiều món ăn trong cuộc sống hằng ngày. Đến nay, người ta không còn xem nó là một loại cỏ gây hại nữa mà xem nó như một loại đặc sản trời cho. Năn bộp hiện nay còn trở thành một nguồn thu nhập đáng kể cho đời sống của bà con nông dân.
Lịch sử của cây năn bộp.
Tương truyền rằng, xưa kia có những ông lão nông tri điền ở Bạc Liêu, trong một lúc trà dư tửu hậu đã ngồi lại với nhau bàn xem ai đã là người phát hiện ra vi ngon của cây năn bộp. Theo các cụ, những đứa trẻ chăn trâu trên cánh đồng ngặp nước là người có công đầu tiên, tiếp đến là những người dân vì quá nghèo phải hái đọt năn mà ăn qua ngày. Sau đó, vào thời kháng chiến những cán bộ cách mạng hoạt động sâu trong bưng biền đã chế thêm nhiều món ăn ngon từ cây cỏ năn bộp này.
Đặc điểm của cây năn.
Năn kim còn được gọi là cỏ năn, cọng nhỏ đầu nhọn như chông và có màu xanh đậm, có củ, thân nhỏ nên thường người dân chỉ cắt cho trâu bò ăn.
Năn bộp thì có cọng to hơn, suông hơn, màu nâu non.
Khi nhổ cây năn lên, bóc tách lớp vỏ bên ngoài sẽ thu được những đọt năn trắng nõn, trong rất mướt mắt. Tụi trẻ chăn trâu thường bóc và ăn ngay tại đồng, vì chúng cho rằng lúc đó đọt năn rất ngọt và thơm.
Có ba phần trên cây năn bộp có thể ăn được.
Phổ biến nhất là đọt năn, gọi là đọt năn nhưng thật chất nó là một đoạn dài khoảng 5-10 cm ở gần gốc, có màu vàng nâu xỉn vì bị nhiễm phèn. Nhưng khi tách lớp vỏ ra thì phần non có màu trắng ngà, nhẹ và xốp. Đọt năn thường được dùng để chế biến thành nhiều món ăn khác nhau.
Kế tiếp là mầm năn, là những đoạn chồi non của cây năn, dài khoảng 2 đốt ngón tay của người lớn. Người dân thường thu hái mầm năn về để muối dưa chua và mầm năn chỉ có trong khoảng thời gian đầu mùa mưa.
Cuối cùng là củ năn, trong những tháng mùa khô, khi cây năn đã lụi, nó gởi lại đất những củ năn để đến mùa mưa tiếp theo lại đâm chồi thành cây. Củ năn được người dân đào về để ăn liền hoặc ủ cho lên mầm để muối dưa chua.
Cây năn miền Tây.
Khi đến miền Tây, đặc biệt là những tỉnh như Bạc Liêu, Sóc Trăng, chúng ta rất dễ bắt gặp những cánh đồng năn ngập nước mênh mông.
Ngày xưa năn chỉ là loại rau dùng để ăn cho qua bữa của người nghèo. Chính vì vậy mà chúng gắn liền với hình ảnh miền tây những ngày tháng lam lũ. Ngày người miền Tây bắt đầu biết làm kinh tế, thu nhập bắt đầu cao và đô thị hóa ngày càng tăng làm cho hình ảnh những cánh đồng năn lùi vào dĩ vãng. Khi cuộc sống đã đủ đầy, con người ta lại thích tìm lại những cái xưa cũ, những cái đã mất. Vì vậy, cây năn bộp vô tình trở thành đặc sản được nhiều người săn tìm.
Các món ăn ngon từ cây năn bộp.
Theo Đông y thì năn có tính bình, hỗ trợ tỳ vị đồng thời cũng chứa nhiều chất sơ tốt cho hệ bài tiết. Người miền Tây thường dùng năn để là rau ăn sống hoặc trộn gỏi, nấu canh,… Tuy nhiên không phải phần nào của năn cũng dùng như vậy được, năn cần phải tách phần vỏ màu vàng nâu bên ngoài ra chỉ lấy phần non có màu trắng mà dùng. Khi ghé về miền Tây chúng ta có thể tìm kiếm và thưởng thức các món ăn làm chung với năn bộp như là cá kho, thịt kho. Khi dùng các món mặn với năn bộp thì ta sẽ cảm nhận được vị mằn mặn nhưng lại giọt ngọt của năn bộp, hương vị này sẽ đem lại cảm giác khó quên cho người thưởng thức. Chúng có thể thưởng thức năn bộp như rau sống hoặc là đem đi trộn gỏi để cảm nhận thêm những hương vị đặc sắc khác của năn bộp.
Thưởng thức các món ăn từ cây năn bộp là phần không thể thiếu khi chúng ta về miền Tây sông nước. Đây là loại rau sạch cho người dân nơi đây có thể vừa làm thức ăn vừa có thể bán tăng thêm thu nhập cho gia đình. Bởi lẽ đó mà người miền Tây mới nói rằng “Năn bộp là đặc sản mà trời ban cho người dân miền Tây”.