Danh lam thắng cảnh Hồ Chiềng Khoi
Để đi đến khu di tích, về phía tay trái tính từ trung tâm thị trấn Yên Châu, đường từ Hà Nội lên Sơn La có 1 đường vào xã Chiềng Khoi, đó là đường tới di tích. Sau đó, đi chừng 300m qua UBND huyện sẽ tới suối Sặp Vạt, từ đó đi lên có một cái dốc dài khoảng 1.500m là tới thung lũng bằng phẳng, tiếp đục đi khoảng 3.500m là tới nơi. Đường đi ở nơi đây rất thuận lợi, có thể đi được bằng mọi phương tiện đường bộ.
Theo truyền thuyết của nhân dân địa phương trong vùng, “Chiềng Khoi” có nghĩa là một vùng đất ở trên cao và vô cùng rộng lớn, bằng phẳng. Quả thực như vậy, đúng là có một con dốc nằm giữa từ trung tâm huyện lên tới di tích, muốn qua được di tích, ta phải băng qua con dốc ấy. Từ rất lâu về trước, một thời rất xa xưa, một trận lực lớn đã xuất hiện trên trái đất, không còn chỗ nào là còn đất ở, lúc ấy, chỉ còn duy nhất nơi này là nước không lên được. Cũng trong lúc đó, một con rồng không biết từ phương trời nào xuất hiện và bay đến, cất lên tiếng gáy “Vùng đất này phải sinh ra vua”, sau khi nói xong, rồng phun ra dòng nước trong suốt, tạo nên dòng suối ngày nay. Thần rồng chết đi cũng tạo thành dãy núi chắn về hướng Tây - Nam của hồ. Vào năm 1970, do nhu cầu thủy lợi tạo nước tưới cho đồng ruộng gần 200ha, dòng nước truyền thuyết ấy đã tạo nên mặt hồ mênh mông và một môi trường sinh thái cả vùng.
Qua suối Sặp Vạt, xe dần dần đưa du khách lên đến một nơi cao và chạm vào đất Chiềng Khoi. Trước mắt, ta có thể thấy được là một vùng đất rộng lớn và vô cùng bằng phẳng, bên cạnh đó là sự xuất hiện của những cánh đồng thẳng cánh cò bay ở giữa là con đường chạy thẳng vào hồ. Sự sầm uất tỏa lên từ hai bên đường bản làng, những mái nhà sàn mang đậm nét kiến trúc cổ xưa đồng thời cũng mang theo những đường nét vô cùng hiện đại, thấp thoáng dưới bóng dừa và xen lẫn những vườn xoài, cây me, hàng tre xanh quanh làng.
Quan sát từ phía dưới lên trên, ta có thể thấy được một Hồ Chiềng Khoi điệp trùng núi và núi chạy từ phía Nam đến phía Tây Bắc. Núi chen núi, từng lớp từng lớp, từng tầng từng tầng chạy dài tít tắp ôm lấy toàn bộ hồ, nhìn cứ như đàn rồng của đất trời tung hàm trải lên phía Bắc. Chẳng một ai biết được cuộc trường chinh ấy bắt đầu từ thởu nào, nhưng khi qua vùng đất Chiềng Khoi, một chú thiên long đã cao hứng bay ra khỏi đàn, tung tẩy trên thảm lúa vàng của cánh đồng, và đó chính là ngọn núi ngày xưa mà rồng cất tiếng gáy theo truyền thuyết của địa phương nơi đây.
Diện tích mặt hồ của Hồ Chiềng Khoi rộng gần 40ha, len lỏi giữa các ngọn đồi thấp cao có 9 ngách chảy ra. Qua một góc nhìn khác, ta cũng có thể thấy hồ rộng trông tựa như là một đàn rồng có 9 râu to khỏe choãi ra tứ phía. Chẳng biết rằng được khởi nguồn từ một câu chuyện truyền thuyết hay chỉ là có được từ cái nhìn thực thể, Hồ Chiềng Khoi lại mang một thực tế là cảnh đẹp hiếm thấy mà tạo hóa ban tặng cho con người. Từ lâu, du khách mọi miền đã bị hấp dẫn bới cái trong xanh của nước hồ, có chỗ sâu tới 40m, cảnh quan diện mạo vô cùng nên thơ và gợi nhớ. Khi đến hồ, chắc hẵn một điều rằng, có lẽ ai cũng muốn tận hưởng thú vui bơi thuyền hoặc đi bè, mảng, ngắm cảnh câu cá, leo núi hoặc thỏa sức ngụp lặn trong làn nước trong xanh, mát lạnh. Cảnh vật lung linh, cây cối xanh tươi, mát mẻ, tất cả đã làm đắm lòng du khách nơi đây. Xuôi theo bóng thuyền trên một “mặt gương” phẳng lặng, Hồ Chiềng Khoi như một chiếc máy điều hòa không khí khổng lồ, điều tiết khí hậu cho cả vùng. Chính vì vậy mà nhiệt độ ở vùng này thường được giữ ổn định mát mẻ.
Trong những năm gần đây, nhiều du khách tới tham quan Hồ Chiềng Khoi không chỉ để chiêm ngưỡng cảnh núi non mà hơn hết là còn để được hòa mình cùng với thiên nhiên, trôi theo những giai điệu của tâm hồn, lắng nghe hơi thở, lắng nghe nhịp đập của con tim đang rung lên trước một vùng trời thiên nhiên khoáng đạt. Rừng ở đây bạt ngàn cây gỗ quý, có hàng chục loại gỗ quý hiếm đang được bảo tồn như: Đinh, nghiến, tấu, lát hoa… và hàng chục loài hoa phong lan. Hoa Phong Lan không những mọc trên cây, mà còn mọc ở dưới đất và trên vách, hốc đá.
Ngoài ra, Hồ Chiềng Khoi còn có hang én, hang dơi. Những buổi sớm ban mai hay những buổi chiều tà, ta sẽ thấy được từng đàn én và dơi bay lượn khắp mặt hồ, góp phần tạo nên một khung cảnh cực kỳ sinh động và sạch sẽ cho môi trường. Khi lên đến hang én, hang dơi, qua độ cao 2000m từ mặt hồ, du khách sẽ chiêm ngưỡng được những khung cảnh vô cùng ngoạn mục.
Hằng năm, khi xuân về thì cũng là lúc các loài hoa đua nhau đâm chồi nảy lộc, mang lại một cuộc sống tươi mới cho nơi đây. Hoa ban là một loài cây mang đậm nét của vùng Tây Bắc. Đứng từ dưới mặt hồ nhìn lên xung quanh, cả một vùng núi rừng rộng lớn toàn là màu trắng. Đó là màu của hoa ban. Hồ Chiềng Khoi không chỉ là nơi để du khách thăm vãn cảnh hồ, leo lên ngắm cảnh mà đến với nơi đây, du khách có thể còn tận hưởng được một nền văn hóa độc đáo của dân tộc Thái Yên Châu. Đó là những làn điệu xòe do những cô gái Thái miền “Sơn cước” thể hiện.
Là một hồ nước rộng lớn nhất tỉnh Sơn La, Hồ Chiềng Khoi trước mắt mang lại lợi ích kinh tế (lấy nước tưới tiêu và là nơi thả hải sản cung cấp thực phẩm cho cả vùng). Kết hợp với 2 bãi đá và cảnh đẹp của hồ, phong cảnh tự nhiên và văn hóa bản làng có những lợi thế và yếu tố như vậy. Khu vực hồ Chiềng Khoi có những lợi thế xây dựng trở thành khu du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, du lịch về nguồn du lịch tín ngưỡng.