KIẾN TRÚC NHÀ RÔNG Ở TÂY NGUYÊN
Nhà Rông là một biểu tượng văn hóa tiêu biểu độc đáo có ý nghĩa quan trọng đối với tinh thần và đời sống của đồng bào các dân tộc ở Tây Nguyên, được xem là một di sản quý giá, Vì vậy, nó luôn được giữ gìn, bảo tồn và tiếp tục phát triển qua nhiều thế hệ trẻ. Giữ được nguyên vẹn kiến trúc và kết cấu của nhà Rông TÂY NGUYÊN là giữ được “trái tim” của làng, nơi đã cất giữ những huyền thoại lưu truyền trong sử thi và cũng là nơi nhen nhóm nên những huyền thoại lẫy lừng mới.
Không chỉ mang kiến trúc độc đáo nhà Rông còn mang những ý nghĩa văn hóa thiêng liêng như: lưu trữ, thờ cúng những hiện vật có vai trò giống như thần bản mệnh của dân làng (vd: cồng, chiêng, sừng trâu, con dao, hòn đá,…), là không gian sinh hoạt cho cả làng, là nơi tổ chức lễ hội hay lễ cúng thường niên và không thường niên (vd: lễ mừng lúa mới, cúng lập làng mới, cúng mừng chiến sĩ,…), là nơi phân xử các vụ kiện, tranh chấp của người dân trong làng, hoặc là nơi đón mừng khách quý đến thăm buôn làng. Cuối cùng, nhà Rông còn là nơi gặp gỡ, hẹn hò và kết tóc se duyên của các nam thnah nữ tú trong buôn làng.
Theo quan niệm của người TÂY NGUYÊN thì việc xây dựng nhà Rông phải tuân thủ theo những nghi thức tâm linh nhất định. Nơi xây dựng cũng phải là khu vực cao ráo và rộng rãi, đảm bảo được sự thoáng mát về mùa hề và ấm áp về mùa đông. Ngoài ra, vị trí đặt nhà Rông cũng phải là trung tâm của ngôi làng để thể hiện được “trái tim” của cộng đồng và dễ nhìn thấy từ xa. Diện tích của nhà Rông cũng phải đủ rộng để có thể làm nơi tập trung cho lượng người gấp ít nhất 3 lần tổng số dân trong làng.
Kết cấu và thiết kế của nhà Rông thường không giống nhau do còn phụ thuộc vào kiến trúc, sức mạnh cộng đồng,…của từng dân tộc. Nhưng cũng sẽ có những kích thước cụ thể như: chiều cao từ mặt đất đến nóc nhà từ 8 – 20 mét, chiều dài khoảng 10 mét, chiều rộng khoảng 4 mét. Đặc biệt khi xây dựng nhà Rông TÂY NGUYÊN người ta không sử dụng bất cứ nguyên vật liệu hiện đại nào như xi măng, bê tông, sắt, thép,…mà hoàn toàn sử dụng những nguyên vật liệu thiên nhiên, sẵn có từ núi rừng như tre, nứa, tranh, lồ ô,…. Quy trình thi công xây dựng cũng khá khác biệt vì họ không có bản vẽ, không có sự tính toán kỹ lưỡng từ trước. Họ tự tạo hình rồi cứ thế xây dựng nên một công trình văn hóa đặc sắc như vậy.
Nhìn từ bề ngoài, mái của nhà Rông được thiết kế rất độc đáo, mang hình dáng của một chiếc rìu, chiếc búa hay một cánh buồm với kích thước lớn, được định hình bằng những thân cây to và sử dụng lá tranh để lợp mái. Phần đỉnh mái được thiết kế có hình hoa văn thể hiện nét riêng của từng dân tộc. Khung nhà Rông được thiết kế bằng 8 chiếc cột lớn có nhiệm vụ chống đỡ cả phần mái. Những chiếc cột này được làm từ những cây gỗ quý, bên trên thân được chạm khắc những hoa văn cầu kỳ, thể hiện hình ảnh cuộc sống đời thường hay những huyền thoại, sự tích, tôn giáo tín ngưỡng,…gắn liền với buôn làng đó. Sàn nhà thường được làm từ ván tre, gỗ, nứa,…những vật liệu này sẽ không được sắp xếp ngẫu nhiên mà chúng sẽ xếp chồng lên nhau một cách trùng khớp tạo thành những hoa văn sinh động.
Cửa chính của nhà Rông thường được đặt ở hướng Đông, cửa phụ sẽ nằm bên phải cửa chính. Phần hiên trước sẽ là nơi nghỉ chân hoặc chờ đợi khi nhà Rông có quá đông người. Để lên được nhà Rông phải đi qua một cầu thang lớn, phần đầu cầu thang sẽ được chạm khắc, thiết kế riêng đặc trưng cho từng dân tộc như: người Ba Na sẽ khắc hình ngọn rau dớn, người Jrai khắc quả bầu đựng nước, người Xê Đăng Jẻ Triêng khắc hình núm chiêng hoặc mũi thuyền,..
Nhà Rông thường quay mặt về hai hướng là hướng Bắc hoặc hướng Nam để có thể tránh được ánh nắng gay gắt và đón những cơn gió mát, hướng Đông hoặc Tây để đón nắng sớm, xua tan mùi hôi.
Nếu như mái đình gắn liền với hình ảnh cây đa thì nhà Rông cũng gắn liền với cây nêu. Những cây nêu được trang trí nhiều màu sắc, họa tiết sẽ được đặt phía sân chính giữa của nhà Rông với mục đích phục vụ các lễ hội của buôn làng. Ở từng lễ hội khác nhau mà cây nêu mang một hình ảnh khác nhau như cây nêu trong lẽ mừng lúa mới có một nhánh, cây nêu ở lễ hội đâm trâu có tới bốn nhánh,….
Nhà Rông là linh hồn, là biểu tượng và là sức sống của người Tây Nguyên. Chính vi thế nhà Rông không chỉ phải đẹp mà còn phải chắc chắn, kiên cố thì cuộc sống của người dân trong buôn làng mới có thể no ấm, đủ đầy.