NGUỒN GỐC ĐỊA DANH VŨNG THƠM VÀ ĐẶC SẢN BÁNH PÍA VŨNG THƠM
Nguồn gốc tên gọi Vũng Thơm.
Theo truyền thuyết kể lại rằng, thuở xa xưa, Vũng Thơm là một doi đất nho ra bể. Mỗi khi thủy triểu rút, các ghe thuyền phải dừng lại đó đợi thủy triều lên lại nếu không muốn đi đường vòng. Do thuyền bè tập trung lại một đông đúc nên nơi đây có tên gọi là Kompong Thom (nghĩa là bến lớn, cảng lớn). Một đêm khuya nọ, có một thuyền buôn đến Vũng Thơm thì đúng lúc thủy triều rút. Thông thường, như bao thuyền khác thì sẽ phải cắm thuyền lại chờ thủy triều lên mới có thể qua được. Nhưng chủ thuyền vốn là người biết chút pháp thuật, ông căn dặn tất cả mọi người đi ngủ và đặc biệt dặn dò nếu có nghe, thấy gì lạ cũng không được lên tiếng, để ông làm phép cho thuyền băng qua doi đất. Đến quá khuya, trong khi thuyền đang bay qua doi đất, có một người đầu bếp do tối qua mải lo dọn dẹp không nghe lời căn dặn của chủ thuyền, ông bị đánh thức bởi tiếng gà gáy, trở mình dậy, lấy gàu ra thành thuyền định múc nước rửa mặt và chuẩn bị đồ ăn sáng. Nhưng khi thả gàu xuống thì không đụng nước mà lại đụng phải vào đất, vướng vào cây cỏ, người đầu bếp hoảng sợ la toáng lên. Thế là phép mất thiêng, khựng lại và thuyền rơi xuống vỡ tan,…. hàng hóa và vật dụng trên thuyền rơi tứ tán. Chiếc cồng vàng 8 núm chìm tại nơi đây, ngày nay mỗi năm người dân nơi đây đều tổ chức hội Thac kôn. Một chiếc lu đồng trôi xa hơn về phía Sóc Vồ, mà nơi đây ngày nay người dân đã xây nên “Chùa lu đồng”. Một tượng Phật thì rơi trước khi chiếc thuyền chìm nên ở trên dấu tích của chiếc thuyền chìm. Tại đó, hiện nay bà con trong Sóc đã dựng một sala cùng một ngôi miếu nhỏ để ghi nhớ tích xưa.
Quá trình hình thành vùng đất Vũng Thơm tương ứng với hiện tượng biển lùi. Về tục danh Vũng Thơm, thì người Tiều gọi là Pùng Thòom, là phiên âm từ tiếng Khmer (Kongpong Thom), âm Hán tự là Bồng Đàn thị. Theo cách giải thích của người Tiều, chứ “bồng” có thể hiểu là chữ “phùng” trong tương phùng. Chữ “đàn” là đầm, đã bị đổi từ chữ “đàm” trong từ đàm thoại (trong tiếng Hán, chữ đàn và chữ đàm đông âm). Vậy, Bồng đàn được hiểu như là tương phùng đàm thoại (gặp nhau trò chuyện). Các ký tự này được lấy từ căn cứ từ chiếc chuông đồng đánh dấu thời điểm lập miếu Thiên Hậu ở Vũng Thơm.
Những người đầu tiên đặt chân đến Vũng Thơm.
Theo các tài liệu được ghi chép lại thì người Hoa là người định cư ở Sóc Trăng sớm nhất, khoảng thế kỷ XVII. Tài liệu có đề cập thêm rằng, những người di cư ban đầu có thể năm trong nhóm phản Thanh phục Minh thời Dương Ngạn Địch, Trần Thường Xuyên,…. Tuy nhiên đó vẫn là sự suy đoán, còn quá trình di cư của người Hoa đã diễn ra trong suốt một quá trình dài. Kết quả của sự di cư ấy là ngày nay đã tạo nên một vùng đất đa dạng về dân cư, phong hóa,…
Riêng vùng đất Vũng Thơm, theo ký ức của hậu duệ người Hoa, mà chủ yếu là người Triều Châu thì “tổ tiên” của họ đã tới đây định cư được hơn 100 năm. Tại miếu Thiên Hậu hiện nay vẫn còn lưu giữ chiếc chuông ghi ngày dựng miếu: Bồng Đàm pha – Quang Tự ất mùi niên, đoan nguyệt cốc nhật lập, có nghĩa là: Dốc Bồng Đàm, năm Kỷ Mùi niên hiệu Quang Tự, lập vào ngày lành đầu tháng 5. Chiếc chuông này được người di cư chở qua từ Trung Quốc. Nó chỉ ra thời điểm lập ngôi miếu Thiên Hậu vào năm 1895, tức cách đây hơn 100 năm, khớp với ý niệm của người Triều Châu về thời điểm tổ tiên định cư.
Bánh pía Vũng Thơm.
Người Triều Châu ở Vũng Thơm chủ yếu là hoạt động thương mại. Họ sở hữu trong tay nhiều cửa hàng kiêm sản xuất, cung ứng các mặt hàng nhu yếu phẩm, bánh kẹo, mứt, trái cây,…đặc biệt là bánh. Địa danh Vũng Thơm nhờ đó mà nổi tiếng với công nghệ sản xuất bánh của người Triều Châu, đặc biệt là bánh pía.
Tương truyền, bánh pía xuất hiện ở vùng đất này từ thế kỉ 17, theo chân những người Hán đến phương Nam, những chiếc bánh này khi ấy là lương thực bí mật giúp họ thoát khỏi những ngày tháng cơ cực. Sau khi đến phương Nam và ổn định, họ bắt đầu nghĩ đến việc kinh doanh. Dần dần món bánh này được cải biến cho hợp với khẩu vị của người Việt. Họ tận dụng nguồn nguyên liệu dồi dào của vùng đất này và dần dần phát triển thành nhiều làng nghề lớn như hiện nay.
Lò bánh Công Lập Thành của ông Âu Minh Xương (là một trong những ông tổ của làng nghề làm bánh pía) được xem là lò bánh đầu tiên ở vùng đất Vũng Thơm. Sau thấy, khi Công Lập Thành đã làm ăn phát đạt, nhiều lò bánh khác cũng xuất hiện theo như: Tân Hưng, Thuận Thành, Mỹ Hiệp Thành,….
Hiện tại, Sóc Trăng có hơn 50 lò chuyên sản xuất bánh pía với quy mô lớn, nhỏ khác nhau. Tuy nhiên, số lò bánh pía và các cửa hàng bán bánh pía tập trung nhiều ở vùng thị tứ Vũng Thơm, nơi được xem là cái nôi của nghề làm bánh pía.
Nghề làm bánh pía đã gắn liền với đặc trưng văn hóa ở vùng đất Sóc Trăng. Bánh pía là lễ vật dâng lên cúng, là qua tặng trong các dịp lễ, Tết,… nó góp phần giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống của người dân. Nghề làm bánh pía còn mang đến nhiều giá trị kinh tế cho nhiều hộ gia đình, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân lao động tại địa phương. Từ những lợi ích kinh tế của nghề, cộng đồng đã từng bước xây dững làng nghề sản xuất mang tính chuyên nghiệp, sản phẩm làm ra ngày càng sắc xảo, mang tính đặc trưng riêng của vùng đất Sóc Trăng.
Với nhiều giá trị tiêu biểu nêu trên, nghề làm bánh pía đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 2728/QĐ-BVHTTDL ngày 30/09/2020.