Lễ hội Hoa Ban Điện Biên từ góc nhìn văn hóa dân tộc Thái

Hiện tại, nhắc đến Điện Biên, không ít du khách trong và ngoài nước sẽ nhắc đến Lễ hội Hoa Ban, nó đã trở thành một thương hiệu cho du lịch tại Điện Biên. Thế nhưng, ít ai lại biết được rằng, Lễ hội Hoa Ban đã có nguồn gốc từ rất lâu đời. Nó bắt nguồn từ dân tộc Thái và các dân tộc giao thoa văn hóa Thái. Lễ hội Hoa Ban không chỉ diễn ra ở Ðiện Biên mà còn diễn ra ở nhiều địa phương khác cũng thuộc khu vực Tây Bắc như Sơn La, Lai Châu, Yên Bái…

Những người già ở Mường Lay, Tuần Giáo (Điện Biên) kể lại rằng: Ngày xưa, Lễ hội Hoa Ban còn được gắn với lễ hội Xên Mường hay lễ hội Cầu mùa tổ chức vào dịp tháng 2 âm lịch hàng năm, là lúc hoa Ban nở trắng khắp các sườn đồi. Bên cạnh đó, đây cũng chính là dịp để người dân thể hiện tấm lòng tri ân và tôn kính các vị tổ tiên cũng như các vị thần núi, thần sông đồng thời cũng là dịp để cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt…

Bên cạnh đó, đối với riêng đồng bào dân tộc Thái, Lễ hội Hoa Ban còn gắn với truyền thuyết về nàng Ban hay còn được gọi với cái tên “Sự tích hoa ban trắng”. Tương truyền đó là một người con gái dân tộc Thái xinh đẹp và hết sức thùy mị, nết na cũng như vô cùng chung thủy trong tình yêu đôi lứa. Tuy nhiên, hồng nhan bạc mệnh, dòng đời nhiều trắc trở và sóng gió đã đẩy người con gái ấy đến mức đường cùng, kết cục nàng mất trên sườn đồi, sau khi mất nàng đã hóa thân trở thành một cây hoa Ban trắng xinh đẹp với hương thơm ngọt ngào và dịu nhẹ…

Theo ông Tòng Văn Hân - nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc Thái ở Điện Biên thì Lễ hội Hoa Ban của người Thái thường được gắn với lễ Xên Páng (cúng hội vui). Lễ sẽ được tổ chức cho cả cộng đồng tham gia, thường diễn ra vào mùa hoa ban nở do một thầy mo tổ chức.

Trong lễ Xên Páng, cây nêu sẽ được buộc rất nhiều lễ vật là các loại nông sản như ngô, lúa, khoai, sắn, rau rừng… và quan trọng nhất không thể không kể đến chính là những bông hoa Ban hái từ trên sườn đồi về.

Ngày xưa, Lễ hộ thường được diễn ra trong nhiều ngày. Sẽ có các trò chơi dân gian cũng như các nghi thức tâm linh được tổ chức khắp bản làng. Tối đến, mọi người sẽ cùng quây quần với điệu múa xòe bên ngọn lửa hồng ấm áp. Đêm cuối của lễ hội là một đêm đặc biệt, đây là đêm dành cho các đôi nam nữ tỏ tình yêu nhau, hàn huyên tâm sự đến khi trời sáng. Mọi người tin rằng nếu một cặp đôi tỏ tình trong đêm hội Hoa Ban thì sẽ có được một tình yêu chung thủy như trong chuyện tình của nàng Ban…

Ngày nay, Lễ hội Hoa Ban đã được nâng tầm lên thành sự kiện văn hóa, du lịch. Nó không chỉ là ngày hội của riêng dân tộc Thái mà đã trở thành ngày hội của cộng đồng các dân tộc tỉnh Ðiện Biên. Lễ Hội Hoa Ban là một sản phẩm du lịch hấp dẫn, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước với những hoạt động văn hóa, du lịch vô cùng phong phú.

Từ lúc được phục dựng và coi như một sản phẩm văn hóa du lịch đặc trưng của tỉnh Điện Biên, hằng năm vào ngày 13 tháng 3 âm lịch cũng chính là ngày diễn ra lễ hội. Nguyên nhân bởi vì vào cùng ngày này năm 1954, quân đội ta đã nổ phát súng đầu tiên mở màn Chiến dịch Ðiện Biên Phủ. Ðây cũng là thời điểm hoa ban không chỉ nở trắng các sườn đồi, mà ngày nay hoa ban còn nở trắng trên từng con phố...