NGUỒN GỐC BÁNH TÉT MIỀN TÂY
Hiện nay có hai câu chuyện xoay quanh nguồn gốc của bánh tét được nhiều người đề cập nhất là:
- Ảnh hưởng văn hóa Chăm Pa.
Phần lớn mọi người đều tin rằng bánh tét bắt nguồn từ người Chăm Pa trong lịch sử. Lúc đó, họ đã có một nền văn hóa phát triển rực rỡ, ẩm thực cũng rất đa dạng và phong phú. Trải qua quá trình tiếp biến, chiếc bánh tét ra đời từ sự hình tượng hóa Linga theo tín ngưỡng của người Chăm Pa. Quan niệm này cũng tương đồng với quan niệm của lý giả cố Giáo sư Trần Quốc Vượng. Ông cũng cho rằng bánh tét hiện nay là snr phẩm của quá trình kế thừa và cải biến. khi người Việt đến vùng đất phương Nam khai hoang và lập nghiệp, đã tieeos thu nhiều yếu tố tín ngưỡng của nền văn hóa Chăm Pa, trong đó có tín ngưỡng Phồn thực, thờ thần lúa.
- Sự kiện vua Quang Trung đánh quân Thanh xâm lược vào Tết Kỷ Dậu năm 1789.
Một sự kiện khác cũng được nhiều người nhắc đến khi nói về nguồn gốc của chiếc bánh tét là sự kiện vua Quang Trung đánh đuổi quân Thanh xâm lược vào dịp Tết Kỷ Dậu năm 1789.
Tương truyền rằng, để có được cuộc tiến công thần tốc từ Thuận Hóa đến Thăng Long, vua Quang Trung cùng đạo quân 7 vạn binh lính của mình đã phải hành quân khong ngừng nghỉ suốt ngày đêm. Quân đội được chia thành từng tổ, mỗi tổ gồm 3 người và mang theo một cái cáng. Cứ như thế, một người nằm nghỉ trên cáng thì hai người còn lại gánh, cứ thế thay phiên nhau trong suốt chặng đường. Sau khi tiến quân ra Bắc và đánh ta quân Thanh xâm lược, đoàn quân của vua Quang Trung được nghỉ ngơi và ăn tết. Trong số những binh lính, có một anh lính nọ được người nhà gởi cho một món bánh được làm từu gạo nếp và nhân đậu xanh, gói thành đòn (hình dạng như bánh tét ngày nay) tuy nhiên lúc này vẫn chưa có tên gọi. Anh lính nọ mang lên mời vua Quang Trung dùng thử. Vua thấy ngon nên hỏi thăm về loại bánh này. Anh lính kể rằng bánh này do người vợ ở quê nhà làm rồi gởi cho. Mỗi lần ăn bánh anh sẽ càng thấy thương vợ, thương nhớ quê nhà hơn. Anh lại mắc chứng đau bụng nhưng mỗi lần ăn bánh xong sẽ không còn thấy đau nữa, Vua Quang Trung nghe xong thì rất cảm động, bèn ra lệnh cho mọi người gói loại bánh này để ăn Tết và đặt cho nó cái tên là bánh Tết để ghi nhớ chiến thắng quân Thanh vào dịp Tết Kỷ Dậu và thể hiện tình cảm gia đình thắm thiết mỗi độ xuân về.
Về sau, do tính chất vùng miền nên từ “bánh Tết” bị đọc trại thành “bánh tét”. Cũng có lý giải khác cho rằng, mỗi khi ăn loại bánh này phải cắt thành từng khoanh, người ta sẽ lấy dây khoanh tròn đầu bánh đã lột rồi "tét" từng khoanh nhỏ ra. Vì vậy người địa phương gọi loại bánh này là “bánh tét” giống như hành động cắt bánh.
Ngày Tết, người miền Tây sẽ gói hai loại bánh tét: bánh tét chay và bánh tét mặn. Bánh chay thường dùng để cúng ông bà và đất trời, còn bánh mặn sẽ được dùng trong bữa ăn, kèm với củ kiệu, dưa chua và thịt kho tàu.
Bánh tét không chỉ là món ăn trong ngày Tết mà nó còn chứa đựng cả thuyết âm dương, tam tài, ngũ hành cùng với năm màu sắc: màu xanh của lá dong hoặc lá chuối gói bánh, màu vàng của đậu xanh (nhân bánh), hai màu đỏ, trắng của thịt ba chỉ làm nhân bánh và màu đen của tiêu trộn vào nhân đậu xanh hoặc ướp thịt nhân bánh. Đó là năm màu của ngũ hành trong triết học phương Đông: kim (màu trắng), mộc (màu xanh), thủy (màu đen),hỏa (màu đỏ), thổ (màu vàng).
Qua thời gian, ngày nay bánh tét miền Tây được biến tấu hơn. Điểm đặc trưng của bánh tét miền Tây chính là màu sắc bắt mắt, bánh tét Trà Cuôn với màu xanh ngắt bọc nhân vàng, bánh tét lá cẩm Cần Thơ với màu tím lãng mạn, bánh tét ngũ sắc Vĩnh Long,….rồi cả bánh tét gấc màu đỏ cam đem lại sự may mắn vào ngày Tết. Những màu sắc sặc sỡ, tươi tắn của bánh tét được làm hoàn toàn từ các nguyên liệu trong tự nhiên nên mang lại cho bánh tét hương thơm tinh tế khó lẫn đi đâu được.
Muốn trải nghiệm sự trọn vẹn của bánh tét, phải trải nghiệm từ lsuc làm bánh, gói bánh rồi nấu bánh. Đặc biệt là trong những đêm Tết, cả nhà quay quần bên nồi bánh tét, mang đến cho người ta cảm giác ấm áp và bình yên đến lạ thường.
Ngày nay, do công nghiệp hóa hiện đại hóa, người ta có thể làm bánh tét với quy mô công nghiệp, biến tấu hơn và linh động hơn về thời gian. Dù như thế nào đi nữa, những chiếc bánh tét được làm thủ công từ những nguyên liệu tự nhiên vẫn có một vị trí và sức sống mãnh liệt trong long người Việt nói chung và người miền Tây nói riêng.